Teoria Diabła i inne spekulacje - Janusz Cyran - Recenzja

W powszechnym mniemaniu uważa się, że ludzka natura dzieli się z grubsza na dwa główne rodzaje: tzw. umysł ścisły – matematyczny, racjonalny, oraz humanistyczny – otwarty, twórczy. Myśl o tym, iż jednostka mogłaby łączyć w sobie obie te cechy większości z nas wydaje się absurdalna. Istnieje jednak żywy dowód na poparcie tej tezy - Janusz Cyran. Jak inaczej traktować bowiem osobę, która z wykształcenia jest fizykiem, prowadzi firmę informatyczną, a jednocześnie potrafi tworzyć w swej wyobraźni fascynujące, niebanalne światy?

Teoria diabła i inne spekulacje to antologia 10 opowiadań Janusza Cyrana, z których przytłaczająca większość ukazała się wcześniej na łamach Fantastyki - warto mieć ten fakt na uwadze, gdyż wydawca nie informuje nas o nim w nocie redakcyjnej.
Autor charakteryzuje się stosunkowo lekkim, jak na pisarza science fiction, stylem – nie epatuje naukowym słownictwem, a jeśli już mu się to zdarza, nie stroni od wyczerpujących wyjaśnień stawiających sprawę jasno, nawet w oczach kompletnego laika. Nie oznacza to jednak, że Teoria diabła... jest lekturą łatwą. Cyran ma tendencje do snucia interesujących wywodów filozoficznych – podczas ich czytania należy zachować maksymalne skupienie, w innym wypadku z łatwością stracimy wątek i zostaniemy zmuszeni do cofnięcia się o kilka akapitów. Inną charakterystyczną cechą prozy Cyrana jest niejednoznaczność wydźwięku jego opowiadań. Większość z nich posiada otwarte zakończenie, odmawia czytelnikowi jednoznacznych odpowiedzi na plączące się w głowie pytania – może to wprawdzie budzić pewne rozczarowanie, ale z drugiej strony pozostawia nam wolną rękę w interpretacji przyswajanego tekstu.

Ponad (i tak już wysoki) poziom antologii wybijają się zdecydowanie dwa opowiadania: tytułowa Teoria Diabła oraz króciutka 20-sto stronicowa Fuga temporalna. Pierwsze z nich traktuje o losie grupki naukowców pracujących nad Obiektem 6 – potężną sztuczną inteligencją. Eksperyment kończy się sukcesem, mechanizm działa i sprawuje się znakomicie. Problemy zaczynają się w momencie, gdy Obiekt 6 ogłasza się następcą Chrystusa i sugeruje, że jako jedyny może zbawić ludzkość chroniąc ją przed nieuniknioną w innym wypadku apokalipsą.
Fuga temporalna zwraca uwagę przede wszystkim ciekawą warstwą filozoficzną. Autor skupia się w niej na przekazaniu nam uczuć osoby, która zdobyła umiejętność cofania się w czasie. Jak się okazuje, tego typu zdolność to nie tylko niewątpliwa korzyść, jaką jest możność podjęcia istotnych decyzji na nowo. To także niezliczone niebezpieczeństwa i pułapki, z których pokaźna część leży w naszych umysłach...

Jedyną wadą, jaka narzuca się po przeczytaniu Teorii diabła i innych spekulacji są dość słabe, nie zapadające w pamięć sylwetki bohaterów. Tak znakomite i pełne niespodzianek światy, jakie roztacza przed nami Cyran, zasługują na znacznie ciekawsze osobowości. Większość z nich została niestety bardzo słabo nakreślona – wydają się być statystami, których jedynym zadaniem jest zasiedlenie wymyślnych krajobrazów. Ponad przeciętność wybijają się w zasadzie wyłącznie bohaterowie De possibilitate – Cyran w interesujący sposób ukazuje poprzez nich psychikę ludzi, którzy dzięki osiągnięciom technologicznym są w stanie przezwyciężyć ułomności własnych ciał i żyć nieomal wiecznie.

Antologia Janusza Cyrana zasługuje na szczere polecenie. Jeśli jesteśmy zwolennikami inteligentnej, skłaniającej do refleksji literatury nie mogliśmy chyba trafić lepiej. Zasiadając do lektury trzeba mieć jednak świadomość, iż nie jest to pozycja lekka w odbiorze – wymaga skupienia, ale w zamian wynagradza nas wspaniałymi światami i pozwala dojrzeć zbliżający się wielkimi krokami technologiczny postęp w innych, mroczniejszych niż zwykle, barwach.